| |
Halüsinasyon, bir his organını uyaran hiçbir nesne veya uyarıcı olmaksızın, alınan bir hissin mevcudiyetine inanma halidir. Varsanı olarak da bilinir.
Ruh hastalıklarında sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. 5 duyunun da halüsinasyonu olabilir; görme, işitme, dokunma, koklama ve tat duyusu. Halüsinasyonlarda kişi, bir hastalığının olduğunu bilmeden, gördükleri, işittikleri ve hissettiklerine... tamamıyla inanır. Gözlerinde bozukluk olan şahısta veya migrende görülen ışık parıltıları halüsinasyon içine dahil edilmez. Bunlarda hasta olayın nedeni bilmektedir.
Hastanın düşünce ve fikirlerinin dışarıya aktarıldığını sanması, düşüncelerinin bir başkası tarafından biliniyormuş hissine kapılması, yabancı fikirlerin kafasına direkt olarak sokulduğunu zannetme gibi çeşitli ruhsal halüsinasyonlar da vardır.
Normal kişilerde aşırı fiziksel ve ruhsal yorgunluk, ihtiyarlık zamanında uykuya dalarken ve uyanırken görülen geometrik şekiller, gri veya renkli nesneler görülmesi normal olarak kabul edilir.
Sanrılar, duyu organlarımızın gerçekte var olmayan algılamalarıdır. Beyin bunları "uydurur". Hepimiz halüsinasyon görebiliriz. Mesela şimdi "Lütfen aklına filleri getirme" cümlesini okuduğunda aklında ister istemez bir filin görüntüsü canlanır. Halüsinasyonlar, görülebilir, duyulabilir, hissedilebilir, koklanabilir ve tadı alınabilir olgulardır.
Dış uyarıcıların yokluğunda yaşanan halüsinasyonlar, düşüncelerden değil, gerçek mekandan kaynaklanıyormuş gibi yaşanır ve normal bir algının niteliklerine sahiptir, yani canlıdır, somuttur ve inandırıcıdır, bilinçli maniplasyona açık değildir. Halüsinasyonların, yanılsamalar ile karıştırılmaması gerekir. Yanılsamalar, gerçek bir dış uyarıcının yanlış algılanmasından veya yanlış yorumlanmasından kaynaklanır. Ayrıca rüya görmede, uykuya dalarken (hipnagojik), ya da uyanırken (hipnogojik) hissedilen algı yanılmalarıyla da karıştırılmamalıdır. Halüsinasyon yaşantısı kişi tarafından kuruntulu bir tarzda yorumlanabilir de, yorumlanmayabilir de. Örneğin işitsel halüsinasyonları olan bir insan, duyu algılarının gerçek olmadığını fark edebilir, buna karşılık bir başkası duyu algısının bağımsız, fiziksel bir gerçekliği olduğuna inanabilir. Halüsinasyonlar sadece gerçeklik testinde bariz bir kusur varsa psikotik olarak değerlendirilir. Ayrıca örneğin dini ayinlerde yaşanan halüsinasyonların genellikle patolojik bir anlamı yoktur. Halüsinasyonların her türlüsü paranoid şizofrenide görülür; belli türleri enfeksiyonel hastalıklarda, uyuşturucu, alkol sarhoşluğunda, metal zehirlenmesinde, epilepside, beyin tümörü rahatsızlıklarında, vb. görülebilir. Ayrıca beynin belli merkezlerinin elektrikle uyarılması sonucu deneysel olarak da üretilebilir.
Bilim adamları karanlıkta tutulan her insanın halüsinasyon görebileceğini saptadılar. Bu durumda beynin yapacak bir şeyi olmadığı için kendi görüntülerini yaratır. Bu biraz uyku sırasında gördüğümüz düşlere benzer. Bunların hepsi normaldir.Fakat kimi insanlar hasta oldukları için sanrı görürler. Hastalığa göre farklı duyu organları etkilenir. Optik halüsinasyonlar, yani görülebilen sanrılar, organik hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkabilirler. Örneğin felç, göz hastalıkları veya beyin tümörü gibi. Uyuşturucu bağımlıları da çok sık halüsinasyon görürler. Alkolikler beyaz fare, Extacy gibi sentetik uyuşturucu bağımlıları ise ürkütücü tuhaf olaylar görürler. Akustik yani seslerin duyulduğu sanrılar genelde şizofreni gibi ruhsal hastalıklarla ilgilidir.
Gördüğünüz gibi halüsinasyonlar normal olduğu gibi hastalıklara da bağlı olabiliyor. Her zamanki koşullarda yaşadığımız sürece örneğin karanlık odada değilsek ve bir fil hakkında düşünmüyorsak, duyu organlarının algılama bozuklukları bir alarm sinyalidir.
Halüsinasyonların organik veya ruhsal hastalıklara bağlı olarak geliştiği bugün artık tıptaki modern yöntemlerle kolayca saptanabilmekte; sanrıların ortaya çıkış nedenleri genelde ruhsal sorunlardır.
Hiç varolmadıkları halde tuhaf sesler de duyabiliriz. Kulakta uzun süre devam eden veya hiç kaybolmayan bu seslere doktorlar halüsinasyon değil kulak çınlaması (tinnitüs) teşhisi koyarlar. Kulak çınlaması bazı durumlarda çok eziyet verebilir. Düşünün, uyumak için yatağa giriyorsunuz, hiçbir yerde ses olmamasına rağmen sizin kulağınızda mesela "davullar çalıyor" ve bir türlü susmak bilmiyorlar.
Araştırmacılar günden güne yayılan tinnitüs hastalığından ruhsal ve bedensel gerilimlerin sorumlu olduğunu buldular. Örneğin okulda veya işyerinde yaşanan stres bile kulak çınlamasına neden olabiliyor. Ne var ki kronik kulak çınlamasının henüz etkili bir tedavisi yoktur.
Ruh hastalıklarından şizofreni, psikozlar, psikonevrozlar, kısa sürede gelişen iç sıkıntısı hallerinde halüsinasyonlar sık görülür.
Beynin bir kısmını veya tamamını ilgilendiren tahribatlarda, tifo, menenjit, aşırı alkol kullanımı gibi durumlarda da çeşitli halüsinasyonlar ortaya çıkabilir.
İlaçlardan LSD, amfetamin, kannabiol, meskalin, psilosibin, esrar, morfin, kokain gibi maddelerle de halüsinasyon meydana getirmek mümkündür. Bu maddeler bu özelliklerinden dolayı, ilaç biliminde halüsinojenler denir.
Bazı demanslı kişiler hayaller veya halüsinasyonlar görebilir. Elbette demanslı her kişide bu olacak anlamına gelmez ya da bu problemler görülen her kişi demansa sahip demek değildir. Burada bu durumlarla baş etme yöntemleri ele alınmıştır.
Demanslı insanlar bazı zamanlar halüsinasyonlar görebilir. Gerçekte orada olmayan şeyleri görebilir, duyabilir, koklayabilir, tadabilir veya dokunabilirler. Görsel veya işitsel halüsinasyonlar en sık olanlarıdır.
Demanslı kişilerin halüsinasyonlara karşı tepkisi değişebilir.Kendi hayal güçlerinin onlara bir oyun oynadığının farkına varabilirler ve halüsinasyona ilgi göstermeyebilirler.
Halüsinasyonun gerçek olup olmadığına karar vermede güçlük çekebilirler. Bu durumlarda onlarla birlikte hayali şeyi gördükleri yere gidip bakarsanız ya da seslerin veya gürültülerin duyduktan odayı kontrol ederseniz bundan güven duyabilirler. Sonrasında orada hiçbir şey olmadığını teyit edebilirsiniz.
Demans daha ciddi bir hale geldiği için bazı insanlar gördükleri ve duyduktan şeyin gerçek olduğundan emin olduklarını sanabilirler. Bu çok korkutucu olabilir. Onlara; onların yaşadıklarını paylaşmamanıza rağmen bunun onlar için ne kadar üzücü olduğunu anladığınızı söylemeye çalışmanız önemlidir. Gördükleri şeyin gerçek olup olmadığı ile ilgili tartışmaya girmenin hiçbir anlamı yoktur.
Kişinin meşgulken ya da çevresinde olup bitenlerle ilgilendiği zaman halüsinasyon görme olasılığı daha azdır.
Eğer demanslı kişi halüsinasyonlarından dolayı sıkıntı içerisindeyse ya da halüsinasyonları sürekli görüyorsa doktorunuza danışın. Bazen ilaç tedavisine başlanabilir.
Görsel Halüsinasyonlar
Görsel halüsinasyonlar demansta en sık rastlanan halüsinasyon tipidir. Kişi insanlar, hayvanlar veya başka şeyler görebilir. Bazen halüsinasyonlar oldukça karmaşık görüntüler veya tuhaf durumları içerebilir.
Görsel halüsinasyonlar yanlış yorumlarla başlayabilir. Örneğin kişi yüzleri veya eşyaları döner şekilde kumaşların üzerinde ya da bir odadaki gölgelerin içinde gördüklerini düşünebilirler.
Görsel halüsinasyonlar gören demanslı kişilerin çoğu bunları sadece ara sıra görürler. Ayrıca bu halüsinasyonlar çoğunlukla sadece birkaç saniye sürer. Bununla beraber bazı zamanlarda bunlar kalıcı ve sıkıntılı olabilir.
Görsel halüsinasyonların olası sebepleri şunlar olabilir:
Hastalık: Halüsinasyonlar enfeksiyonlar gibi fiziksel hastalıklardan ya da bazı tip ilaçların yan etkilerinden de meydana gelebilir. Bu olasılıkları dışarıda bırakmak için genellikle bir doktordan yardım almanız gerekir.
Görme Yeteneği: Görsel halüsinasyonlar zayıf görme yeteneği yüzünden de olabilir. Zayıf görme gücü her zaman iyi olmayabilir ancak siz:
Kişiyi düzenli göz muayenesi yaptırmalısınız ve eğer ihtiyaç duyuyorlarsa gözlüklerim kullanmaya teşvik etmelisiniz.
Kullanılan gözlüklerin caminin temiz ve doğru numara olduğunu kontrol etmelisiniz. Zayıf görme katarak yüzünden ise katarakt ameliyatı yapılmasının gerekliliğini doktorunuzla görüşmelisiniz.
İyi bir aydınlatmanın olduğundan emin olmalısınız.
Beyindeki Değişiklikler: Demans ilerledikçe beyinlerinde meydana gelen değişiklikler yüzündenkişiler bazen halüsinasyonlar görürler.
Görsel halüsinasyonlar sıklıkla Lewy cisimcikli demans sahibi kişilerde görülür. Bu tür demansta kişi genellikte Alzheimer ve Parkinson 'da görülen belirtilerin bir karışımına sahiptir.
Sürekli görsel halüsinasyonlarla birlikte kas sertleşmesi ve hareket yavaşlaması veya yeteneklerinde belirgin dalgalanmalar olan kişilerde Lewy cisimcikli demans olması olasıdır.Eğer durum buysa bazen sıkıntılı halüsinasyonlara verilen antipsikotik ilaçlarda her kas sertleşmesini daha da kötü yapabilir. Bundan dolayı ilaçlar düşük dozlarda reçete edilmeli ve düzenli olarak takip edilmelidir.
İşitsel Halüsinasyonlar
Kişiler ortada olmayan sesler, veya diğer gürültüleri duyduğu zaman işitsel halüsinasyonlar meydana gelir.
Görsel halüsinasyonlarda olduğu gibi fiziksel hastalık ve ilaçların yan etkileri gibi olması muhtemel nedenleri dışarıda bırakmak önemlidir. Kişinin işitme yeteneğini kontrol ettirme ve eğer işitme cihazı varsa bunların düzgün çalışıp çalışmadığından emin olmak da gerekir.
İşitsel halüsinasyonlara sahip olabileceğinin bir belirtisi ise kendi kendine konuşur ve sanki başka birinin söylediklerini bitirmesi için bekliyor gibi durur, sonra söze devam eder. Bunun yanında kendi kendine konuşan herkesin işitsel halüsinasyonlarının olmadığını hatırlamak önemlidir.Orada olmayan kişilere bağırıyor olmak da işitsel halüsinasyonların olasılığını gösterir. Kişiler başkalarıyla konuştuğu zaman olmayan şeyleri işitme ihtimali daha azalır, bu yüzden gerçek kişiler yardımcı olabilir.
Kuruntular
Demanslı kişiler zayıf hafızaları yüzünden genellikle oldukça şüpheci olabilirler. Örneğin bir şeyi yanlış yere koymuş oldukları zaman birini kendilerinden bir şeyler çalmakla suçlayabilirler. Bununla beraber kaybolan şey bulunduğu zaman genellikle tekrar güveni tazelenir.
Bazı kişilerde bu şüphe çok daha ileri gider ve gerçekte olanlar hakkında çarptırılmış fikirler geliştirebilirler. Örneğin diğer kişilerin onlara zarar vermek istediklerim inanmış olabilirler ve hiçbir kanıt onları bunun tersine ikna edemez. Bu tür inanış kuruntu olarak isimlendirilir ve hem demanslı kişi hem de onun yakınında bulununlar için çok can sıkıcı olabilir.
Demanslı kişilerin bazı kuruntuları şunları içerir:
Eşlerinin sadakatsiz olduğu
Eşlerinin yada yakın akrabalarının yerlerine onlara çok benzeyen sahtekar tarafından geçildiği
Evlerinin kendi evleri olmadığı
Yemeklerine zehir konulduğu
Komşularının onlara casusluk yaptığı.
Demanslı kişilerin beyinlerinde meydana gelen değişiklikler yüzünden genellikle bu garip fikirlere sahip olurlar. Bazen bu fikirler halüsinasyonların devamı olabilir. Kişi ile gerçeğin ne olduğunu sık sık tartışma sadece daha fazla sıkıntıya sebebiyet verir.
Kişiye onun yanında olduğunuz ve ona yardım etmek istediğiniz güven duygusunu vermeye çalışın
Farklı faaliyetlerle dikkatin! başka yöne çekmeye çalışın
Uzman bir sağlık görevlisinden yardım isteyiniz.
Özellikle kişi saldırganlaşıyorsa ilaç tedavisi bazen yardımcı olabilir. Doktorunuza bunu danışın.
Davranışları Açıklamak
Alışılmamış inanışları veya davranışları demanslı kişiyle bağlantısı olan bütün kişilere açıklamak önemlidir. Böylece durumu anlayabilir ve gerektiği zaman kişiye güven duygusu verebilirler yada dikkatini başka yöne çekebilirler.
|
|
